W SIEDEM DNI : Rzeźba, która zwodzi psychoanalityków

____________________________________________

w7dni RZYM

Być może jedna z najpiękniejszych i prawdopodobnie jedna z najbardziej kontrowersyjnych rzeźb baroku zdobi skromny, łatwy do przegapienia, rzymski kościółek.

Nie ma podręcznika historii sztuki, który by jej nie wspominał. Jej autorem jest sam Gian Lorenzo Bernini – guru barokowego splendoru, teatralności, zuchwałości. “Ekstazę św. Teresy” wykonał Bernini na zlecenie weneckiego kardynała Fryderyka Cornaro. Stanowi ona centralne przedstawienie wzniesionej w latach 1644-1652 kaplicy grobowej rodziny Cornaro w kościele karmelitów Santa Maria della Vittoria.

Umieszczona nad ołtarzem, wykuta w lśniąco białym marmurze z Carrary, grupa rzeźbiarska przedstawia karmelitańską świętą oraz stojącego przy niej anioła, który trzyma w dłoni strzałę miłości bożej, wyciągniętą z piersi karmelitki. Na bocznych ścianach kaplicy, wyrzeźbione przez uczniów Berniniego, tkwią popiersia sławnych członków rodu Cornaro - jednego weneckiego doży i sześciu kardynałów – “spoglądających” zza iluzorycznych balkonów, niczym teatralni widzowie, na rozgrywający się przed ich oczami zupełnie intymny cud mistycznego uniesienia.

Przez czas jakiś bezkrytycznie zachwycano się dziełem Berniniego, produkowano jego rzeźbiarkie kopie, powielano w rycinach, malowano na ołtarzach. Nastały jednak nowe czasy, zmieniły się gusty. Razić zaczęła barokowa przesada formy, oburzać dwuznaczność treści. Niecały wiek po powstaniu dzieła, w roku 1739, pewien purytański, francuski erudyta Charles Oz Brossen (1709-1777) w pisanych z Rzymu listach zniesmaczony wyrokował: “wydaje się bowiem, że święta raczej doświadcza czystego seksualnego orgazmu niż bólu i rozkoszy, spowodowanych uczuciem boskiem miłości”. Odtąd tłumy pisarzy, psychiatrów, psychoterapeutów, chwytający za pióro podróżników nie szczędziły analiz i dywagacji. Lecz mniej dotyczyły one zuchwałości rzeźbiarza, bardziej zaś zdrowia psychicznego zaprezentowanej mistyczki.

Czy w przedstawieniu duchowej ekstazy odwołał się Bernini do cielesnego, seksualnego uniesienia? To tajemnica, którą zabrał do grobu. Przekazano jednak tu i tam, że “Ekstazę św. Teresy” uznawał za najpiękniejsze dzieło, jakie udało mu się stworzyć. Podziwiającym ją widzom kolejnych stuleci niewątpliwie zapadało ono w pamięć, na życie św. Teresy zaczynali patrzyć przez pryzmat rzymskiej ekstazy, dając się zwieść, zapominając, że zobaczyli jedynie piękny wymysł skłonnego do przesady barokowego artysty, nie zaś reporterską fotografię świętej.